Türk üniversiteleri neden ilk 500 içerisindeki yerini kaybetti?

Dünya Üniversiteleri Sıralama Merkezi (The Center for World University Ranking – CWUR) adlı bir kuruluş var.

Merkezi Birleşik Arap Emirlikleri’nde bulunan bu kuruluş, hükümetlere ve üniversitelere, eğitimin ve bilimsel araştırmaların geliştirilmesi konularında danışmanlık yapıyor.

CWUR, 2012’den bu yana her yıl dünya üniversitelerini belirli bazı kriterler kullanarak sıralamaya tabi tutuyor.

2012’de en başarılı 100 üniversiteyi belirleyip sıralamaya tabi tutarak bu işe başlayan kuruluş, 2014’den itibaren sıralamayı ilk 1.000 üniversitenin belirlenmesi şeklinde genişletti.

CWUR, dünyadaki ilk 1.000 üniversiteyi toplam 8.000 üniversiteyi inceleyerek belirliyor.

CWUR üniversitelerin başarı sıralamasını değerlendirirken 7 farklı kriteri inceliyor (ilk 6 kriterin toplam puanlamadaki ağırlığı yüzde 15’er, son kriterin ağırlığı yüzde 10):

Eğitimin kalitesi: Uluslararası ödül ya da madalya kazanmış mezunların sayısının üniversitenin mezun sayısına oranı.
Mezunların İstihdam Edilmesi: Dünyadaki önemli firmaların CEO pozisyonlarında bulunan üniversite mezunlarının toplam mezun sayısına oranı.

Öğretim Kadrosunun Kalitesi: Üniversite öğretim üyelerinden uluslararası ödül ya da madalya kazanmış olanların sayısı.
Araştırma Sayısı: Araştırma yazılarının sayfa sayısı toplamı.

Araştırmaların Kalitesi: Önde gelen bilimsel dergilerde yayınlanan makalelerin sayısı.
Etki: Yüksek derecede etkili dergilerde yayınlanan makale sayısı.
Referans Sayısı: Üniversite öğretim üyelerinin atıf yapılan makale sayısı.

2018 Yılı Sonuçları
2018 yılında dünyadaki en başarılı ilk on üniversiteyi 2014’deki yerleriyle kıyaslayarak bir tabloda gösterelim:

Tabloya göre dünyadaki en kaliteli ilk on üniversitenin sekizi ABD’de, ikisi de İngiltere’de bulunuyor.

2014’den bu yana ilk ona başka bir ülkenin üniversitesi giremiyor. İlk ondaki tek değişiklik 2014’de 12’nci sırada olan California Teknoloji Enstitüsü’nün 9’uncu sıraya yükselmesi olmuş.

Buna karşılık 2014’de 10’uncu sırada yer alan Yale Üniversitesi (ABD) 11’inci sıraya gerilemiş.

İlk 1.000 üniversite arasında ABD’den 214, Çin’den 107, İngiltere’den 62, Fransa’dan 58, Japonya’dan 56, Almanya’dan 54, İtalya’dan 45, İspanya’dan 38, Güney Kore’den 35, Kanada’dan 28, Brezilya’dan 20, Hindistan’dan 17, Hollanda’dan 13, Türkiye’den 13, İran’dan 12, Polonya’dan 10, Belçika’dan 8, İsrail’den 7, Güney Afrika’dan 6 üniversite var.

Ekonomi, İşletme, Finans ve Siyaset Biliminde İlk 10 Üniversite

2017 yılı itibariyle ekonomi, işletme, finans ve siyaset bilimi eğitimi açısından ilk ona giren üniversiteler şöyle sıralanıyor:

Sıra Ekonomi İşletme Finans Siyaset Bilimi
1 Harvard Harvard New York Harvard
2 Chicago Pennsylvania Pennsylvania Oxford (İngiltere)
3 California, Berkeley Michigan Chicago Michigan
4 Stanford Erasmus (Hollanda) Harvard Princeton
5 MIT Indiana Columbia Yale
6 LSE (İngiltere) Minnesota Michigan LSE (İngiltere)
7 Columbia Pennsylvania Eyalet MIT Stanford
8 New York Duke Stanford New York
9 Pennsylvania Arizona Eyalet Texas Austin Duke
10 Northwestern Maryland Tilburg (Hollanda) Essex (İngiltere)
(Tabloda yer alan üniversitelerden ABD dışındaki ülkelerde olanların yanında parantez içinde ülkesi gösterilmiştir.)

Bu dallarda ABD üniversitelerinin büyük üstünlüğü olduğu görülüyor. İlk 10 üniversite sıralamasında ekonomi alanında İngiltere’den LSE (London School of Economics), işletme alanında Hollanda’dan Erasmus Üniversitesi, finans alanında da Hollanda’dan Tilburg Üniversitesi ilk onda kendisine yer bulabiliyor.

Siyaset biliminde İngilizler oldukça iyi bir yerde bulunuyorlar. İlk 10 üniversite içinde ABD’den 7 üniversitenin yanında İngiltere’den üç üniversite yer alıyor.

Image caption
ODTÜ, 2018 sıralamasında 2014’e göre 200 basamak gerileyerek 596. sırada yer aldı.
Türk üniversitelerinin durumu
Dünya üniversiteleri sıralamasında ilk 1.000 üniversite arasında Türkiye’den 13 üniversite yer alıyor. 2014 yılında ilk 1.000 üniversite arasında Türkiye’den 10 üniversite yer alıyordu.

Ülke Sırası Üniversite 2018 Dünya Sırası 2014 Dünya Sırası
1 Hacettepe Üniversitesi 525 655
2 İstanbul Üniversitesi 560 602
3 ODTÜ 596 396
4 Ege Üniversitesi 616 808
5 Ankara Üniversitesi 625 788
6 İTÜ 648 773
7 Gazi Üniversitesi 679 900
8 Boğaziçi Üniversitesi 740 903
9 Bilkent Üniversitesi 789 856
10 Erciyes Üniversitesi 874
11 Çukurova Üniversitesi 932
12 Dokuz Eylül Üniversitesi 938 934
13 Atatürk Üniversitesi 979
2018 yılı itibariyle ilk 500 üniversite arasında hiçbir Türk üniversitesi bulunmuyor.

ODTÜ, 2014’de 396’ncı sırada yer alarak ilk 500 üniversite içine girebilmiş tek kurum iken 2018 yılında 200 sıra gerileyerek 596’ncı sıraya düşmüş görünüyor.

Genel olarak bakıldığında 2014 yılına göre 2018 yılında ilk 1.000 üniversite arasına giren Türk üniversitelerinin sayısındaki artış ve sıra yükselişleri olumlu bir gelişmeye işaret etse de bunun yeterli olamayacağı çok açık.

Listede dikkati çeken bir başka konu da vakıf üniversitelerinin durumu.

Türk üniversiteleri arasında vakıf üniversitesi olarak sadece Bilkent Üniversitesi ilk 1.000 üniversite arasında yer alıyor.

2014’den 2018’e sırasını yükseltmeyi da başarmış bulunuyor.

Sorun Nerede?
Türk üniversitelerinin üst sıralarda yer alamamasının altında yatan birçok neden var. Bunların önemli bir bölümü yapısal nedenler.

Bunlar arasında düşünce ve ifade özgürlüğü sorunu, üniversitelerin YÖK aracılığıyla tek elden yönlendirilmesi, bilimsel ve finansal özerkliğin bulunmaması en önde gelenler.

Bu eksiklikler üniversitenin bilimsel üretim yapmasının önündeki engelleri oluşturuyor.

Sorunların bir bölümü toplumun üniversiteden beklentilerinin üniversitenin görevinden farklı olmasından kaynaklanıyor.

Toplum, üniversiteye giren öğrencilere çoğu aslında meslek okullarında öğretilebilecek bilgilerin verilmesini talep ediyor.

Image caption
Cumhurbaşkanı Erdoüan 3 Ekim’de Beştepe’de düzenlenen akademik yıl açılış töreninde, ‘Türkiye’nin yarınları bugünlerinden çok daha güçlü olacaktır’ demiş, ve Türkiye’nin ilk 500 içerisine çok daha fazla üniversite ile gireceğini ifade etmişti.
Oysa üniversitenin varlık nedeni bilimle uğraşmak ve bilim öğrenmiş insanlar yetiştirmek.

Hiç kuşkusuz üniversitede okuyan herkes bilim insanı olmaz. Bilim insanına o kadar yer de yok zaten. Ama en azından üniversite bitirmiş kişilerin okudukları dalla ilgili bilimsel çerçeveyi bilmesi ve yaşama uyarlaması beklenir.

Ne yazık ki bunu yapabilen üniversite mezunu sayısı bizde çok az. Bunun altında yatan neden ne ortaöğretimde ne de yüksek öğretimde analitik düşünmeye ve çözümlemeye yönelik eğitim verilmemesi ya da çok kısıtlı olarak böyle işlerle uğraşılması.

Lisede türev almayı öğrenen bir öğrenci o türevi niçin aldığını, amacın ne olduğunu bilmiyor.

Formülü ya da mantığı ezberliyor ve problemi çözüyor ama neye yarayacağını bilmiyor. Üniversitede de durum farklı değil.

Benzer sorunlar üniversite hocalarının çoğu için de geçerli. Hoca dersi anlatıyor ve gidiyor.

Analiz öğretmekle uğraşmıyor. Öğrenciler anlatılanları ezberliyor ve sınıfı geçiyor.

Sonra yaşama atıldıklarında ne okuduklarını, niçin okuduklarını hatırlamıyorlar bile.

Türkçesi “söz uçar yazı kalır” diye çevrilen Latince bir özlü söz vardır: Verba volant scripta manent. Bu söz Türkiye’deki durumu en güzel özetleyen sözlerden birisidir.

Üniversite öğretim üyelerinin çoğu kitap ve makale yazmamayı tercih ediyor.

Çünkü yazdığı makaleler ya da kitaplarda eğer eleştiriler varsa bunlar ileride kendisine sıkıntı yaratıyor ve işini kaybetmesine yol açabiliyor.

Bu durumda hoca kendisi açısından en rasyonel tercihi yapıyor ve az yazıyor.

Öyle olunca da üniversiteler bu tür sıralamalar için sesini duyuramıyor.

BBC/Dr. Mahfi Eğilmez