Cari açık nasıl oluşur, nasıl hesaplanır ve kapatılır?

Cari açık nasıl oluşur, nasıl hesaplanır ve kapatılır konusu,  Türkiye ekonomisinde cari açık zaman zaman azalma eğilime girse de ekonominin ilk gündem maddeleri arasında kalıyor. Cari açığın ülke ekonomisinde ki etkisine, dolar/TRY kuru değeri ilişkisine ve piyasalar ile etkileşimine bakmak gerekiyor.

Kısa ve uzun vadede cari açık neden oluşuyor ve nasıl hesaplanıyor vatandaş açısından bakalım.

Carik açık nasıl hesaplanır konusunu şu başlıklar çerçevesinde inceleyelim.

CARİ AÇIK NEDİR?

Cari açık, bir ülkenin ithal ettiği malların ihraç ettiği mallardan fazla olma durumudur. Bir ülkenin ithal ettiği mallara ve hizmetlere ödediği miktar, ihraç ettiği mallar ve hizmetlere ödediği miktarı aşıyor ise cari açık oluşur. Cari açık ülkenin dış işlemlerinin hesaplanmasında önem taşır. Aynı zamanda ödemeler bilançosu dengesinin de önemli bir unsurudur.

CARİ AÇIK NASIL OLUŞUR?

Cari açık 3 durumda oluşur; uluslararası mal ticareti, hizmetler hesabı ve transferler hesabı. Uluslararası mal ticareti durumunda, yani ülkeler arası ithalat ve ihracat, cari açık oluşma olasılığı yüksektir. Taşımacılık, sigortacılık ve turizm gibi hizmetler, hizmetler hesabı kapsamı altında değerlendirilir. Transfer hesaplarında yani yurtdışında çalışan ülke vatandaşları ve ülkede çalışan yabancı ülke vatandaşlarının getirdiği döviz giriş çıkışında da cari açık oluşur. Bu üç durumun sonucunda ülkeye giren döviz ülkeden çıkan dövizden fazla ise cari açık vardır.

CARİ AÇIK NASIL HESAPLANIR?

Cari açık nasıl hesaplanır; bir ülkenin cari açığını hesaplamak için ödemeler dengesi yani cari denge ve sermaye hesabına ihtiyaç vardır. Cari denge ise mal dengesi, hizmetler dengesi, yatırım gelirleri dengesi ve cari transferlerin toplamını oluşturur.

Mal dengesi bir ülkenin ihracat ve ithalatı arasındaki farktır. Hizmetler dengesi ise sigorta, turizm gibi hizmetler karşılığında alınan döviz ve satılması durumunda ödenen döviz arasındaki farkı oluşturur. Yatırım geliri dengesi bir ülkenin yurt dışına doğrudan veya dolaylı yolla yaptığı yatırımların döviz bedeli ile o ülkeye yabancı ülkelerin yaptığı yatırımların döviz bedeli arasındaki farktır. Son olarak cari transferler ise yurtdışında çalışan işçilerin getirdiği döviz bedelidir. Bu unsurların toplamının sonucu pozitif ise cari açık yoktur. Negatif çıkan sonuç cari açığın varlığına işarettir.

CARİ AÇIK NASIL KAPATILIR?

Cari açığı düşürmek ya da ortadan yok etmek için ithal edilen mallara göre ihraç edilen malların değerleri artırılabilir. Aynı zamanda ithal edilen mallara kotalar ve vergiler koyarak ülke içine giren mallar sınırlandırılabilir.

İthalat odaklı politikalar yerine ithal ikameci sanayileşme gibi ülke mallarının küresel pazarda rekabetçiliğini arttıran politikalar izlenerek üreticiler ihracata yönlendirilebilir.

Aynı zamanda ulusal para değerini diğer döviz türlerine göre devalüasyon ile geliştirip ülkenin mallarının ihracatı ucuzlaştırılabilir. Ucuzlaştırılmasıyla birlikte ülkenin mallarına dış ülkelerden talep artacak, ihracattan elde edilen miktar ithalata ödenen miktarı aşacaktır.

CARİ AÇIK İLE DIŞ TİCARET ARASINDA NE FARK VAR?

Cari Açık: Bir ülkenin ihraç ettiği mal ve hizmetlerden elde ettiği gelir ile ithal ettiği mal ve hizmetlere yaptığı harcama arasında ki farka denir. Dış Ticaret Açığı ise bir ülkenin mal alım-satımlarının arasındaki farka denir. Cari açığı anlamak için öncelikle cari işlemler hesabını tanımamız gerekir. Cari işlemler hesabı ödemeler bilançosunun bir kalemidir. Ödemeler bilançosu ise Merkez Bankası tarafından tutulan, bir ülkedeki belirli bir yıl içerisinde meydana gelen dış ekonomik ilişkileri ortaya koyan sistematik bir hesap tutma biçimidir. Daha net bir ifadeyle ödemeler bilançosu, ülkede bir yıl içinde meydana gelen dış alım-satım, girdi-çıktı kalemlerinin parasal ifadesidir. Ödemeler bilançosu 4 kalemden oluşur. Bunlar;

1-Cari İşlemler Hesabı
2-Sermaye Hesabı
3-Resmi Rezervler Hesabı
4-Net Hata ve Noksan Hesabı’dır.

Bu 4 hesabın toplamları sıfıra eşit olmak zorundadır.

Cari işlemler hesabı ülkenin belirli bir dönemde ihraç ve ithal ettiği mal ve hizmetleri, yatırım gelir ve giderlerini ve tek yanlı transferleri kapsar. Burada odaklanmamız gereken kısım öncelikle mal ve hizmet ticaretidir çünkü mal ve hizmet ticareti ülkenin dış ticaret dengesini gösterir. Bir ülkenin bir yıl içinde ithal ettiği mal ve hizmetler o ülkenin dış ticaret hesabını oluştururken buna tek yanlı transferleri ve yatırım gelir ve giderlerini eklersek cari hesaba ulaşmış oluruz. Görüldüğü gibi dış ticaret hesabı cari işlemler hesabının bir alt hesabını oluşturmaktadır.

İhracatta dijital dönüşüm hızlanıyor. Tıklayınız!

Dış ticaret açığı, sizin de anladığınız gibi, ülkenin bir yıl içerisinde yaptığı mal ve hizmet ithalatının, ihracatından daha büyük olması durumudur. Cari açık ise dış ticaret hesabına ek olarak tek yanlı transferler ve yatırım gider ve gelirlerinin toplamının negatif olmasıdır. Bu arada yatırım gelir ve giderleri ve tek yanlı transferleri de kısaca açıklayalım. Yatırım gelirleri bir ülkenin başka bir ülkede yapmış olduğu doğrudan yatırım, portföy yatırımı ve diğer yatırım gelirinden oluşur. Örneğin Türkiye’deki bir firmanın İngiltere’de açtığı fabrika doğrudan yatırımdır ve bu yatırımdan elde edilen gelir cari işlemler hesabının yatırım gelir ve giderleri alt hesabına gelir olarak yazılır.

Daron Acemoğlu: Ekonominin kaldıracı demokrasi Tıklayınız!

Yatırım gideri ise aynı şekilde Türkiye’ye yapılan yatırımdan dolayı yabancının elde ettiği kârdan oluşur ve gider olarak kaydedilir. Burada en çok dikkat edilmesi gereken husus: yapılan yatırımın anapara miktarı değil yapılan yatırım sonucunda ortaya çıkan gelir ve gider miktarı yatırım gelir ve gideri hesabını oluşturur. Tek yanlı transfer ise bir yıl içerisinde ülkeye yapılan veya ülkeden dış ülkeye yapılan bağış ve hibelerin, hiçbir karşılığı olmadan yapılan yardım şeklindeki ödemelerin izlendiği hesap grubudur. İşçi dövizleri bu hesabın en önemli alt kalemidir.

YASAL UYARI

Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri arasında imzalanacak yatırım danışmanlığı sözleşmesi çerçevesinde sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır. Bu görüşler, mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi, beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.