İsabetli öz değerlendirme ve sürücüler

İsabetli Öz Değerlendirme kavramı, Dr. Daniel Goleman’ın “Duygusal Zekâ” yaklaşımında Öz Bilinç’in bileşenlerinden biridir. Diğer ikisi Duygusal Bilinç ve Özgüven olarak sıralanmıştır. Goleman, İsabetli Öz Değerlendirme kavramını “Yeni Liderler” kitabında şöyle tanımlamıştır. İsabetli öz değerlendirme, kişinin, genellikle kısıtlı ve güçlü yönlerini bilmesi ve kendiyle ilgili bir mizah duygusuna sahip olması, geliştirmesi gereken yönlerini keşfetmesi, geribildirime açık olması, ne zaman yardım isteyeceğini ve kendini geliştirirken nelere odaklanacağını bilmesidir.

Öz değerlendirme konusunda kişiye destek olabilecek bazı yöntemler var. Kısaca onlardan bahsetmek isterim.

Johari Penceresi: Kişisel farkındalık konusunda temel çerçeve olarak kabul edilebilir. Bu yaklaşım, açık alan, gizli alan, kör alan ve potansiyel alan kavramları üzerine odaklanan bir yaklaşımdır. Kısaca;

• Açık alan, benim bildiğim, diğerlerinin bildiği,
• Kör alan, benim bilmediğim farkında olmadığım, diğerlerinin farkında olduğu ve çoğunlukla ifade edemedikleri,
• Gizli alan, benim bildiğim, genellikle paylaşmamayı tercih ettiklerim, diğerlerinin bilmediği,
• Potansiyel alan benim ve diğerlerinin bilmediği, farkında olmadığı konulardır.

Bu yaklaşımda açık alanın olabildiğince genişletilmesi hedeflenir. Açık alanı genişletebilmek ise gizli, kör ve potansiyel alanların daraltılması ile mümkündür. Bu alanların daraltılması konusunda bazı yöntemler kullanılabilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz.
Kişisel SWOT Analizi: Kurumlar için uygulanan SWOT analizi kavramından esinlenilerek yapılan bir çalışmadır. Kişinin açık ve gizli alanlarını keşfetme konularında yarar sağlar. En basit hali ile; kişinin iş ya da özel hayatındaki güçlü yanları, gelişime açık yanları, fırsatları ve risklerini analiz edebileceği bir çalışma olarak gerçekleştirilebilir. Her alan için oluşturulacak sorular analizi destekleyecektir.

Geri Bildirim: Kör alanın ortaya çıkarılmasında en önemli yöntemdir. Geri bildirim talep ederken dikkat edilmesi gereken konular ise; kimden, ne zaman, nasıl, talep edilecek ve sonrasında eyleme geçme konusunda nelere dikkat etmek gerektiğidir.
Potansiyel alanın ortaya çıkartılması; kendini keşif çalışmaları, başkalarını gözlemleme ve ilham alma, başkalarının paylaştıklarının değerlendirilmesi, test, analiz, envanter, koç ve mentor desteği ile sağlanabilir. Test, analiz ve envanter kullanımı ve devamında koç ve mentor desteği güncel ve etkin yöntemlerden biridir. Bu konuda eğitim ve danışmanlık çalışmalarında sıklıkla kullandığımız araçlardan biri de “Transaksiyonel Analiz Sürücüler” yaklaşımı ve konu ile ilgili kişinin kendini değerlendirmesi ve gelişimin planlanması, desteklenmesidir.

TA Sürücüler: TA kavramlarından “sürücüler” kullanımı kolay, kolayca benimsenebilen, farklı insanlara uyarlanabilen, sade bir yöntemdir. Transaksiyonel Analiz, Eric Berne tarafından geliştirilmiş ve sonrasında birçok bilim insanı tarafından geliştirilmiş, zenginleştirilmiştir. Sürücüler konusunda ilk çalışmalar Taibi Kahler tarafından yapılmıştır. Bu çalışmalar, yıllar içinde beş karakteristik tarzı ifade eden, yalın bir sete dönüşmüştür. Sürücüler, “sürülmeyi” ya da – kompulsif davranışları ifade etmektedir. Nitelikleri stres altındayken ortaya çıkar. İlk kez terapi ortamlarında tanımlanan bu tarzlar, her birimizde belli ölçülerde bulunmaktadır. Sürücüler, başkaları tarafından tanınma ihtiyacımızı karşılayacak şekilde davranmamızı sağlayan bilinçaltı girişimlerimizdir. Sürücüler, aynı zamanda, geçmişteki önemli insanlar tarafından aklımıza yerleşmiş mesajlara karşı programlanmış tepkilerimizdir. Sürücülerin, kendi özelliklerini temsil eden isimleri şunlardır.

Acele Et, Mükemmel Ol, Başkalarını Memnun Et, Çok Çabala ve Güçlü Ol.

Her bir tarzın karanlık tarafı olduğu gibi aydınlık tarafı da vardır. Bu durum kişilerin kendilerinde iki tarafından varlığını fark etmeleri ve kullanıma yönelik geliştirmeleri daha kolay olmaktadır.

Sürücü özellikleri daha çok çocukluk döneminde yaşananlardan oluşmaktadır. Bizim farkındalığımızın dışında gelişmişlerdir. Kişi yaş aldıkça yıllar içinde sürücüler içselleştirilir. Bunlardan biri diğerinden daha önemli değildir, aralarında bir sıralama yoktur. Birçok konuda olduğu gibi bu konuda da farklı sürücülerin olduğu ekipler farklılıkların zenginliğine sahip olacaktır.

Sürücülerin kısaca özellikleri şöyledir.

Acele Et sürücüsünün özelliklerine sahip olan insanlar, hızlı çalışırlar ve kısa zamanda çok fazla işi hallederler. Bu sürücüye sahip olanların en güçlü yanı, başarabildiği şeylerin miktarı/ büyüklüğüdür. Temel motivasyonu, işleri çabuk yapmaktır.
Mükemmel Ol sürücüsüne sahip olan insanlar, mükemmellik arayışındadır. Hayatlarında hatalara yer yoktur; her şey, ilk seferinde tamamen doğru yapılmalıdır. En güçlü yanı, kesin güvenilirlikte iş üretmeye ilişkin itibarıdır. Bu çalışma tarzı, iyi organize olmak anlamına gelir.

Başkalarını Memnun Et sürücüsüne sahip olanlar, iyi birer takım üyesidir. Bu sürücüye sahip insanlar, başkalarıyla beraber olmaktan mutlu olur ve onlarla gerçekten ilgilenirler. Amacı, onlar talep etmeden başka insanları mutlu etmektir. Grup içinde uyumu teşvik eder ve takım üyelerini, birbirine daha yakınlaştırmaya çalışırlar.

Çok Çabala sürücüsü, tamamen bir görev için çaba sarf etmekle ilgilidir. Böylece, islerle coşku içinde baş etmeye çalışır. Yeni ve farklı olan şeylere ilgisinden dolayı, tüm olasılıkları takip ettiği bir çalışma yolu vardır. Başarmaktan çok denemeye odaklanır. Zaman zaman projeyi tamamlama konusunda başarısız olma nedeni, ilgisini çok geniş alana yaymasındandır.

Güçlü Ol sürücüsüne sahip kişiler, baskı altındayken sakindirler. Çünkü sakin olmak konusunda ve verilen her işle baş edebilme konusunda çok iyidirler. Güvenilir ve istikrarlı çalışanlar olarak görülürler. Zayıflıklarını kabul etmekten nefret ederler. Nadiren arkadaşça ve çok neşeli gözükebilirler.

Genel olarak ilk bakışta her bir sürücüde kendinizden bir şeyler bulmuş olabilirsiniz. Daha dikkatli bakarsanız, bir ya da belki ikisinin, size daha çok uyduğunu görebilirsiniz. Sürücülere kendini tanıma açısından bakıldığında; öncelikli çalışma tarzınızın potansiyel problemlerinden arınarak avantajlarını yaşamak için bilinçli bir düzenleme yapmaktır. İhtiyacımız olan şey, seçenekler arasından bilinçli bir tercih yapmaktır. Bunu, yeni teknikleri uygulayarak yetkinliğimizi geliştirene kadar pratik yapma dönemi takip eder. Davranış şeklimizde değişiklik yapmak istediğimizde; iletişimde olduğumuz kişilerin mevcut halimize alışkın olmaları, hatta belki bu durumdan memnun olmaları göz ardı edilmemelidir.
Bunun bize faydası nedir? Bu konuda daha neler yapılabilir?

İş ve özel yaşamda sürücülerin farklı etkileri ve kullanımı mümkündür. İlgili konular için araştırmalar yapılıp iyileştirme ve gelişim çalışmaları yapılabilir.

Sürücülerin çeşitli kombinasyonları, ilişkiler üzerinde farklı etkiler yaratacaktır. Bizim yönelimimizi paylaşan insanlara karşı daha çok saygı duyar ve onları daha kolay anlarız, problemlerine ilişkin daha kolay empati kurabiliriz. Bu uyumun diğerleri göz ardı etmeye sebep olmamasına dikkat edilmelidir.

Sürücülerin zaman yönetimi ve planlama konusunda etkileri dikkate alınarak, etkili kullanma ve gelişim planlanabilir.

Şirket eğitimlerinde iç ya da dış kaynaklardan görevlendirilen eğiticiler kendi sürücülerini etkin kullanma, katılımcıların sürücülerini dikkate alarak eğiticilik becerileri güçlendirilebilir.
Sürücülerin özellikleri, yönetim ve iletişim süreçleri içinde önemli etkilere sahiptir.

Eray Beceren – eray@anahtaregitim.com