Toplum 5.0, akıllı fabrikalar ve Japonya örneği

Toplum 5.0, Japonya’nın başdöndürücü hızla gelişen teknolojiyi insan-odaklı ve problem-çözmeye dayalı bir yaklaşımla yöneterek insanların daha güvenli hareket ettiği, daha

akıllıca ürettiği, uzun ve sağlıklı yaşam konusunda ilerlediği ve yaşam boyu aktif kalabildiği yeni bir toplumun inşası vizyonudur.

Akıllıca üretimin iki boyutu vardır; “akıllı arz” ve “akıllı talep”. Yapay zekanın geldiği ileri aşamada algılama ve uygulama işlevine, “derin öğrenme”yle birlikte tahmin de eklenmiştir. Yapay zeka artık ihtiyaç ve talep tahmini yapabilmektedir. Ayrıca, market raflarında yer alan sensörlerle ürün bittikçe fabrikadaki üretim bandına bilgi gidecek ve üretim bu veriye göre şekillenecektir.  Bu geri bildirim ve yapay zekanın ihtiyaç/talep tahmini üretimde ve tüketimde özellikle gıda zayiatının önüne geçmeye yardımcı olacak; stok tutma maliyetlerini azaltarak tedarik zinciri lojistiğinde etkinliği artıracaktır.

Arz tarafında ise akıllı fabrikalarla üretimin dönüşmesi söz konusudur. Almanya Endüstri 4.0 stratejisi kapsamında yaptığı tanımda, bir fabrikanın akıllı fabrika sayılabilmesi için sahip olması gereken dört kritere atıf yapmıştır. Bu tanıma göre akıllı fabrika, tüm cihazların ve sensörlerin birbirine nesnelerin interneti ile bağlandığı, üretim süreçlerine dair “bilgi”nin kalite ve nitelik bakımından görünür hale getirildiği; nedensellik ilişkilerinin belirli olduğu; makine-makine ve makine-insan ilişkisinin “siber-fiziki sistem işbirliği” çerçevesinde yürütüldüğü fabrikadır.

Otomasyon artık sadece üretim süreçlerinin otomasyonu ile sınırlı değildir. Yapay zekanın gelişmesi ile belirli görev/operasyonlarda “karar verme” süreçleri de otomasyona artan ölçüde konu olmaktadır.

Akıllı üretim teknolojilerinin gelişmesi arz ve talep süreçlerinin yönetimini kolaylaştırdığı kadar tüketici beklentilerini ve tüketim davranışlarını da etkilemektedir. Bu itibarla, inovasyon yoluyla çözüm odaklı ürün geliştirmek; mal ve/veya hizmet satmaktan ziyade deneyim satmak rekabette “olmazsa olmaz” hale gelmektedir.

“Akıllı fabrikalar”da giderek artan robotlaşmanın istihdama yansımaları ve işçi-makine ilişkisinin verimliliği azami artıracak şekilde düzenlenmesi de ivedi bir konu olarak gündemdedir.

İşletmelerin akıllı üretimle ilgili tüm bu hususları dikkate alarak iş modellerini tamamen dönüştürmeleri ve yeni ihtiyaçlara cevap verebilir hale gelmeleri gerekmektedir. Bunu yaparken kişisel verilerin korunması başta olmak üzere, veri güvenliği ve yönetimi alanında sorumluluklarına azami hassasiyet gösterilmelidir.

Tedarik zincirlerinin dijital dönüşüm çerçevesinde yeniden yapılanmasında ürün geliştirmeden üretime, dağıtımdan satışa tüm süreçlerde inovatif çözüm üretmeye ve optimizasyona dayalı bir anlayışla hareket etmeyi gerektirmektedir.

Toplum 5.0’a geçerken yalnızca fabrikalarda üretimin dijital dönüşüme uyumu değil ilgili kurum kültüründe, organizasyonunda, iş tanımlarında ve insan kaynaklarında da gerekli dönüşümün sağlanması gerekmektedir.

Tüm bu dönüşüm sürecinin yönetimi; iş modelinin yeniden yapılandırılması, otomasyon, inovasyon ve sorumluluk boyutları ile sağlıklı yürütülebilmesi metodolojik açıdan yeni bir uzmanlık alanı olarak gündeme gelmektedir.

Toplum 5.0 vizyonunun mimarı Japonya, teknolojideki yetkinliği ile akıllı fabrikaların unsurlarını oluşturan nesnelerin interneti, makinalar arası iletişim, endüstriyel robotlar, sensörler ve yarı iletkenler, robotik lojistik çözümler (taşımacı robotlar, konveyörler gibi), endüstriyel üreticilere yönelik yazılım programları ve sistemler, bulut ve uçta hesaplama (edge computing) gibi alanlarda ileri teknoloji çözümler üretip satmaktadır. Ayrıca, “yalın üretim” metodolojisini dünyaya ihraç eden ülke olarak, şimdi de yalın üretimdeki yetkinliklerini “akıllı üretim süreçlerinin optimizasyonu ve akıllı fabrikalar” alanında güncelleyerek geliştirdiği etkili metodolojileri ve çözümleri danışmanlık hizmeti olarak dünyaya sunmaktadır. Japonya merkezli danışmanlık firmaları çok uluslu yapılara dönüşmekte ve bu alanda sundukları hizmetlerle öne çıkmaktadır.

Japonya örneği incelendiğinde, yalın üretim, her şeyin yerli yerinde olması (5S) ve süreç optimizasyonu gibi prensiplerin yalnızca fabrikalarda üretime değil, iş yapış şekillerine genel olarak yansımış bir yaklaşım olduğu; bir anlamda kültürlerine “gömülü” olduğu görülmektedir. Sokaktaki bir inşaat alanında da, Tokyo’da katıldığınız bir eğitim programının açılışında yapılan bilgilendirmede de, trafik polisinin trafiği açma çabasında da hep bu süreç yaklaşımını görebiliyorsunuz.

Japon hükümeti, Toplum 5.0 vizyonu kapsamında KOBİ’lerin üretim merkezlerinde akıllı üretim altyapısının, gerekli insan kaynağı dönüşümünün ve kurumsal uyumun tesisi için hem maddi kaynak sağlama hem de teknik danışmanlık hizmeti sunumu konusunda çeşitli araçlar geliştirmekte ve uygulamaktadır. Üniversite-Sanayi işbirliğinin ve kamu-özel sektör ortaklıklarının konu bazlı olarak pilot projelerle geliştirildiği ve elde edilen sonuçlar çerçevesinde revize edilerek genele yayıldığı görülmektedir.

Japon teknoloji devlerinin AR-GE merkezlerinde Toplum 5.0 vizyonuna yönelik çözüm üreten ve fabrikalar için akıllı üretim teknolojileri geliştiren departmanlarının olduğu (örneğin NTT Docomo’nun WHARF-Wealth, Human Action and Revolution for the Future) görülmektedir.

Japonya, Toplum 5.0 vizyonu ile birlikte bu vizyonu gerçekleştirmeye hizmet eden araçlardan “akıllı üretim/akıllı fabrikalar” alanındaki uzmanlığını dünyaya ihraç etmeyi hem hizmet ihracatı yoluyla ekonomik zenginliğine katkıda bulunacak bir iktisadi kaynak hem de uluslararası arenada liderliğe oynadığı bir “yumuşak güç” unsuru olarak görmektedir. Nitekim, Japonya’nın G-20 Dönem Başkanlığı sonunda G-20 ve B20 Liderlerinin Zirve Bildirgelerinde temel prensiplerini kabul ettiği Toplum 5.0 vizyonu Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine de hizmet eden bir yol haritası olarak lanse edilmektedir.

Tokyo’da 20-22 Ocak 2021 tarihlerinde beşincisi düzenlenecek “Akıllı Fabrikalar Fuarı”na katılarak akıllı üretim teknolojilerinde son yenilikleri ve güncellenen Kaizen uygulamalarını öğrenme imkanı bulabilirsiniz.