İnsülin direnci sorunu nedir?

Dünya geneli hızla artış gösteren şişmanlıkla (obezite) birlikte, genetik faktörler, beslenme alışkanlıkları, hareketsiz yaşam tarzı ve çevresel nedenler insülin direnci gibi metabolik sorunları karşımıza çıkarır.

• Aşırı yemek yemeseniz de rahat kilo veremediğinizi düşünüyorsanız
• Sürekli yemek yeme gereksinimi hissediyorsanız
• Ne yeseniz yaradığını düşünüyor ve sürekli kilo aldığınızı gözlemliyorsanız

Bu gibi yakınmalar insülin direnci sorununu düşündürmeli ve mutlaka dikkate almalısınız. İnsülin direnci sorunun farkında olmak ve düzenli sağlık kontrollerini yaptırmak bu sorunun erken tespit edilmesinde önemli yaklaşımlardır.

İnsülin hormonu, biyolojik etkileriyle önemli görevleri olan ve diyabette temel rol oynayan bir hormondur. Diyabet hastalığında insülin hormonunun etkinliği bozulur ya da pankreas tarafından yeterli insülin hormonu üretilemez.

Pankreastan salgılanan insülin hormonu; kandaki şekerin (glikozun) kas, yağ ve karaciğer dokularına alınmasını, depolanmasını ve etkin kullanılmasını sağlar. İnsülin hormonu sayesinde şeker dokular tarafından enerji kaynağı olarak kullanılır ve kandaki şeker seviyesi dengelenir.

İnsülin vücudun yağ ve protein mekanizmaları üzerinde de etkili olan bir hormondur. İnsülin hormonu vücutta yaptığı bu düzenlemelerle “insülin reseptörü” denilen bir yapıya bağlanarak aktif (etkili) hale gelir. Eğer insülin reseptörleri çeşitli nedenlerle insülin hormonunun bağlanmasına izin vermezse, kanda yeterli oranda olmasına rağmen görevini etkin yerine getiremez. Böylece insülin direnci sorunu gelişebilir. İnsülin direnci dolaşımda bulunan insülinin biyolojik etkilerini gösterememesi sorunudur.

İnsülin Direnci Sorunu Geliştiğinde Vücutta Neler Olur?  

Vücudun periferik dokularında insüline duyarlılığın azalmasıyla, insülin hormonu görevini yerine getiremez. Bu durumda kandaki şekerin (glikozun) dokulara alınması, enerji olarak kullanılması ve glikojene dönüşmesi yetersiz olur.

Bu durum insülin direnci olarak tanımlanır. İnsülin direnci sorunu geliştiğinde; vücutta yağ, karaciğer, iskelet ve kalp kası hücreleri insülin hormonuna yeterli yanıt veremez. Böylece kanda dolaşımda olan yüksek insülin miktarına rağmen, bu hormon dokular tarafından etkin kullanılamaz.

İnsülin direnci sorununda pankreasın beta hücreleri tarafından insülin hormonu salınımı artar. İnsülin hormonunun aşırı salgılanması; kişide açlık hissine, daha çok yeme ve atıştırma eğilimine neden olur. Ayrıca pankreasın insülin rezervleri azalarak, kanda dolaşan insülin miktarı artar.

Sonuçta insülin direnci sorunu arttıkça kanda dolaşımda olan şekeri dengelemek için insülin salınımı da beraberinde artar. İnsülin direnci sorununda kanda dolaşımda olan insülin artışına rağmen, bu hormonun glikoz (şeker), yağ ve protein metabolizmasındaki etkinliği azalır.

Kişide insülin direnci gelişmesinin başlıca nedenleri şunlardır:

• Karın çevresinden yağlanmayla beraber kilo artışı
• Hareketsiz yaşam tarzı
• Sigara kullanımı
• Beslenmede hazır gıda ve fazla kalorili besin tüketimi
• Stres faktörü

Ayrıca birinci derece yakınlarında insülin direnci sorunu ya da tip 2 diyabet hastalığı bulunanlar genetik faktörler nedeniyle bu soruna daha yatkın olurlar.

İnsülin Direnci Sorununun Belirtileri

İnsülin direnci sorununun belirtilerini sizlere şöyle sıralayabilirim:

• Bel çevresinde genişleme/kalınlaşma (ideal bel çevresi ölçüsü kadınlarda 80 cm altı, erkeklerde 94 cm altı olmalı)
• Yorgunluk ve halsizlik hissetme
• Kilo artışı ve kolay kilo verememe
• Aşırı tatlı yeme isteği, sürekli açlık hissetme ve midede kazınma hissi
• Yemeklerden sonra terleme sorunu, ellerde titreme ve baygınlık hissetme
• Özellikle unlu, şekerli vb. besinlerin tüketilmesi sonrası ağırlık basması hissi, aşırı uyku hali, konsantrasyon güçlüğü, dengesizlik ya da baş ağrısı
• Kadınlarda adet düzensizliği
• Koltuk altı ve boyun bölgesinde esmerleşme ya da kararma

Bu tarz yakınmalar insülin direnci sorununu düşündürebilir. Bu belirtileri kendinde gözlemleyen kişilerin ilgili hekime başvurmaları ve tıbbi değerlendirmeden geçmeleri sorunun erken saptanmasında önemli bir yaklaşımdır.

İnsülin Direncinin Sağlığa Olan Etkileri

İnsülin direnci gelişmesi durumunda, yaşam tarzı değişikliğiyle sorunun önüne geçilmesi mümkündür.

Kilo sorunuyla birlikte özellikle karın çevresinde artan yağ oranı insüline duyarlılığı azaltır. Pankreas daha fazla insülin salgılamasına rağmen dolaşımdaki insülinin etkinliği azalır. Bu durum ayrıca tip 2 diyabet gelişimine zemin hazırlar. İnsülin direnci sorununun gelişmesi; kan yağları değerlerinin bozulmasına, karaciğerde yağlanmaya, kalp-damar sağlığının bozulmasına, yüksek tansiyona ve genç kadınlarda polikistik over sendromu gibi sorunlara da neden olabilmektedir.

İnsülin direnci aynı zamanda metabolik sendrom için de risk oluşturur. Metabolik sendrom; insülin direnciyle beraber şişmanlık, kan yağları değerlerinin bozulması, yüksek tansiyon ve damarlarda tıkanıklık gibi sorunların birlikte görünmesi durumudur.

İnsülin Direnci Sorununda Tıbbi Yaklaşım

İnsülin direnci sorununun teşhisinde hekim tarafından tıbbi değerlendirme önemlidir. Kanda bakılan bazı testlerle sorun değerlendirilir ve gerektiğinde insülin direnci seviyesi ölçülür.

Sorunun tedavisinde; kişinin yaşı, cinsiyeti, fizyolojik durumu, başka hastalıkların varlığı, beslenme tarzı, fiziksel aktivite düzeyi ve yaşam şekli dikkate alınarak bireysel bir planlama yapılır.

Sağlıklı yaşam alışkanlıkları kazanılması ve sürdürülmesi insülin direnci, şişmanlık ve tip 2 diyabet gibi sağlık sorunlarının önlenmesinde oldukça önemli rol oynar. İnsülin direnci sorununa tıbbi yaklaşımda medikal tedaviyle birlikte mutlaka, sağlıklı yaşam davranış değişikliği hedefler arasında yer alır.

Sağlıklı yaşam alışkanlıkları kazanmak ve sürdürmek, insülin direnci gibi birçok sağlık sorununun önlenmesinde önemli rol oynar. Sağlıklı yaşama yönelik davranış değişikliği sağlanmasında akılda tutulması gerekenlerden bazıları şunlardır:

• Bireye özgü, sürdürülebilir ve uygulanabilir nitelikte sağlıklı, yeterli ve dengeli bir beslenme planı sürdürmek.
• Hazır gıda tüketiminden ve atıştırmalıklardan kaçınmak, düzenli bir beslenme planı sürdürmek.
• Besin tüketiminde uygun kaloriyle ve posalı besin tüketmek. Besin içeriğinde uygun protein, yağ, karbonhidrat miktarlarına dikkat etmek.
• Öğünlerde tüketilen besinleri yavaş ve daha fazla çiğneyerek tüketmek.
• Bireysel özelliklere uygun düzenli egzersiz programıyla aktif yaşam sürdürmek.
• Vücut ağırlığının 6-12 ayda, en az %3-5 olmak üzere ortalama %5-10 şeklinde azaltılması ve ardından ideal kilonun korunmasını sağlamak.
• Günlük ideal sıvı alımına dikkat etmek.
• Sigara gibi zararlı madde tüketiminden uzak durmak.
• Uyku düzenini sağlamak.
• Stresi etkin yönetmek.

Sağlıklı bir yaşam için yaşamınızın kontrolü sizde olsun. Sağlık konularında doğru kaynaklardan bilgi sahibi olmak, sağlıklı yaşama yönelik farkındalık kazanmak ve öz bakım sorumluluğu üstlenmek önemlidir. Düzenli sağlık kontrolleri birçok sağlık sorununun erken tespit edilmesinde ve önlem alınmasında önemli rol oynar.

Sağlıkla ve sevgiyle kalın!

Uzm. Hem. Şenay Zuhur

ACC, ICF Bütünsel Gelişim Koçu & Kariyer Koçu

Diyabetle Yaşam ve Sağlık Koçu

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu yazı sadece bilgilendirme amaçlıdır. Bilgiler tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Etiketler: İnsülin hormonu, insülin direnci, tip 2 diyabet, obezite, şişmanlık

Kaynaklar

1. https://www.heart.org/en/health-topics/metabolic-syndrome Erişim Tarihi: 11.01.2021
2. Işıldak M, Güven GS, Gürlek A. Metabolik sendrom ve insülin direnci. Hacettepe Tıp Dergisi. 2004; 35: 96-99.