Şimdi tam zamanı: Y Şirketleri ve şevkatli kapitalizm!

“Mevcut ekonomi sistemimiz, çevreyi yok eden ve kimsenin ne yapacağını bilemediği milyonlarca mağlup üreten global bir makinedir” George Susan

Bir ve birlik olmanın bizim için hayatî gereklilik olduğunu iyiden iyiye idrak ettiğimiz şu günlerde, “Y Şirketleri” modelinden bahsetmeyi yerinde buluyorum. 14. Dalay Lama Tenzin Gyatso’nun, duyduğunda “Şefkatli Kapitalizm” olarak değerlendirdiği bu model, ülkemizi karanlıktan aydınlığa doğru hızla taşırken tüm dünyaya örnek olabileceğimiz yöntemleri içeriyor. Y Şirketleri’nin misyonunu; kâr etmenin yanı sıra, topluma, çevreye ve gezegenimize yararlı olmak, iyi kazanırken iyilik etmek şeklinde özetlemek mümkün. “Şefkatli Kapitalizm”, etik dışı, hatta düpedüz yasa dışı olan işletmelerin şeffalıktan yoksun olarak gelişip serpilmesini tanımlamak için kullanılan “Gangster Kapitalizmi”ne panzehir olarak da ele alınabilir. Gangster Kapitalizmi’nin kol gezdiği yerler; üst düzey siyasetçilerin kendilerinin ve yakınlarında tuttuklarının etik ve hukuk tanımaz bir biçimde zenginleştikleri, doğal kaynakların talan edildiği ve tüm bunların şeffaflıktan uzak bir biçimde gizli kapaklı faaliyetler şeklinde sürdürüldüğü yerler olarak tanımlanıyor.

Daniel Goleman’ın “Kurumsal Duygusal ve Sosyal Zeka” ve “Ekolojik Zeka” bakış açısı ile de son derece uyumlu olan bu modeli benimseyen şirketler, kapitalizmi, yalnızca kârlı değil, aynı zamanda anlamlı da olacak şekilde yeniden yaratıyorlar. Sorumluluk duygusu, güven ve bir olmak üçlüsünün desteklediği bu model, Dalay Lama’nın çok önemli bir tavsiyesini içeriyor : “ Yapabileceğiniz her yoldan, başkalarına yardım edin”. Daniel Goleman’ın aktardığına göre; Dalay Lama, ülkeleri, politikalarının başarısını “Gayri Safi Yurtiçi Mutluluk” açısından tanımlamaya teşvik eden grupları alkışlarken, bu şefkatli ekonomi idealini -lafta kalmayıp- eyleme dönüştürmenin yaratıcı yollarından herkesin haberdar olmasını hâlâ beklediğini ifade ediyor.

Daniel Goleman, “İyilik Gücü- Dalay Lama’nın Dünyamız İçin Vizyonu” adlı kitabında çok çarpıcı örnekler vermiş. Bunlardan ilki, şirket mottosu “Biz browni üretmek için insan çalıştırmayız, insan çalıştırmak için browni üretiriz” olan Greyston Bakery. Bu fırın, evsiz barksızları, sosyal yardımla yaşayanları, okuma yazma bilmeyenleri ve şiddet gören kadınları işe alıp eğitiyor. Mutlu insan hayatlarını, mutluluk veren çikolatalar üretirken inşa ediyorlar.

Bir örnek de bankacılık Sektöründen… Bangladeş’deki Graamen Bank’ın kurucusu Muhammad Yunus, yoksulların kendi küçük işletmelerini kurmalarına yardım eden, sonradan başkalarına kredi verilmesi için geri ödeyecekleri mikro kredilerin öncülüğünü yaptı. Banka, “bilinçli kapitalizm” ya da “amaç güdümlü işletme”den “etki yapan yatırımcılık”a dek bir çok adla bilinen yeni bir hareketi temsil ediyor: İş, bir iyilik gücüne dönüşüyor.

Bir başka örnek de bilişim sektöründen; Bulut programlama şirketi Salesforce, “1:1:1” ilkesini izleyerek, kârının %1’ini , ürününün %1’ini ve çalışanlarının zamanının %1’ini değerli amaçlara adıyor. Çalışanlar, kendi hayatlarını mümkün olan en iyi biçimde idame ettirirlerken, başkalarına da faydalı oldukları duygusunun motivatörlüğü eşliğinde mutlu çalışıyorlar.

Benim en çok etkilendiğim örnek ise spor kıyafetler üreticisi Patagonia oldu. 2012’de bir Y Şirketi olan Patagonia, mali getirisi çok sonra olabilecek bir projeyi, bu kararı sayesinde aldığı yasal destek ile hayata geçirebiliyor: “dalış kıyafetleri için petrol yerine bir çöl çalısından üretilen kauçuğu geliştirmek”. Bir yandan araştırmalarına fon yaratırken, diğer yandan araştırmacıların eğitimini destekliyor. Gezegen’e ve geleceğin insanlarına hizmet ederken bir yandan da kazanmaya devam ediyorlar.

Y Şirketi esasları, rekabette de devreye giriyor. Dalay Lama’nın Y Şirketlerinden etkilenmesinin en büyük sebeplerinden biri de bu gibi görünüyor. İşletmelerin acımasız “kazanan her şeyi alır” düşünce tarzına alternatif olarak; “ İlerlediğiniz, ama aynı zamanda başkalarının ilerlemesini de mümkün kıldığınız pozitif kapitalizm” görüşünü öneriyor ve ekliyor: “Küresel ekonomi, hepimizin üzerindeki bir çatı gibidir. Ama ayrı ayrı sütunlarla desteklenir”.

Daniel Goleman da “Kâr dışında hedefler belirlemek, şirketin iş yapma biçimini yeniden tanımlar” diyerek, kurumsal duygusal zeka ve ekolojik zekaya katkıları nedeniyle bu bakış açısını desteklediğini belirtiyor. 

Bence denemeye, dönüşmeye değer…