Diyabet hastalığının ekonomik yükü

Diyabet, insülin hormonunun yetersiz üretimi ya da etkinliğiyle ilgili sorunlardan kaynaklanan, yaşam kalitesini etkileyen ve kronik seyreden metabolik bir hastalıktır.

Diyabet ve diyabetin yol açtığı ciddi sağlık sorunlarıyla yaşayan insan sayısı hızla artmaktadır. Bu durum sağlık hizmetleri kullanımında artış, iş gücü kaybı, beraberinde böbrek yetmezliği, görme kaybı ve kardiyovasküler sorunlar gibi komplikasyonların meydana gelmesiyle büyük bir ekonomik yük oluşturur.

Uluslararası Diyabet Federasyonu (International Diabetes Federation-IDF) tarafından paylaşılan 2015 verilerine göre; diyabet 20-79 yaş arası 5 milyon kişinin ölümüne neden olmuştur. Dünya geneli hızla artan rakamlarla günümüzde 20 ila 79 yaş aralığındaki yetişkinlerin % 9,3’ünün (463 milyon) diyabetle yaşam sürdüğü görülür. Bu rakamın önümüzdeki 25 yılda 700 milyona çıkması öngörülür. Bulaşıcı olmayan hastalıklar arasında diyabet, farkında olunması gereken ve küresel olarak insanlığı tehdit eden ciddi bir sağlık sorunu olarak karşımızdadır.

Dünyada diyabetin görülme sıklığı demografik, sosyoekonomik, çevresel ve genetik faktörlerin etkileşimiyle birlikte hızla artış gösterir. Özellikle tip 2 diyabet sorununun şişmanlığa neden olan sağlıksız beslenme alışkanlığı ve fiziksel hareketsizlik gibi risk faktörleriyle ilişikliği görülür. Ayrıca kent yaşamıyla birlikte yaşam tarzı alışkanlıklarının olumsuz yönde değişmesi de tip 2 diyabet görülme sıklığının etkenleridir.

Diyabetin toplumlara maliyeti; toplam sağlık harcamalarına, hane halkı harcamalarına, ilaç harcamalarına ve hastane maliyetlerine olan etkisiyle ciddi rakamlardır. Bu nedenle diyabet sosyal güvenlik kurumları, haneler ve toplumlar için önemli bir sağlık sorunu ve ekonomik yük oluşturan bir hastalıktır.

Diyabet gibi kronik hastalıklar:

• Sağlık hizmetlerinin kullanımında artışa neden olur.
• Çalışan verimliliğini düşürür.
• İş gücü kaybına neden olur.
• Organ kayıplarına yol açar.
• Yaşam kalitesini olumsuz etkiler.

Bu ve benzeri etkileriyle diyabet gibi kronik hastalıklar doğrudan ya da dolaylı maliyetlere neden olarak; bireyler, aileler, ülkeler ve sağlık sistemleri için önemli bir ekonomik yük oluşturur. Hastalıklarda ilaç, hastane, yatak, tıbbi malzemeler, sağlık bakımı ve operasyonlar doğrudan maliyetleri oluşturur. İş gücü kaybı, çalışan verimliliğindeki azalma, nakliye maliyetleri ve alternatif maliyetler ise dolaylı maliyetler arasındadır.

Diyabetin görülme sıklığı arttıkça, tedavi harcamaları da ulusal sağlık harcamalarında daha büyük bir pay almaktadır. Diyabet ayrıca ölüm oranlarında da artışa neden olarak, ciddi kayıplar oluşturur.

Diyabet Hastalığında Rakamlarla Dünyada Son Durum

Dünya geneli 20 ila 79 yaş aralığında olanlarda diyabet görülme sıklığına baktığımızda; küresel yaygınlık oranı % 8,5 iken, üst gelir grubu ülkelerde bu oran % 7,9, orta üst gelir grubu ülkelerde %9,2, ülkemizde ise %12,1 şeklindedir.

IDF tarafından yayımlanan 2019 Diyabet Atlası verilerine göre:

• Dünyada şu an 20-79 yaş arası 11 yetişkinden 1’i diyabet
• Diyabetli 2 kişiden 1’i diyabet olduğundan habersiz
• Küresel sağlık harcamalarının %10’u ( 760 milyar ABD doları) diyabete harcanmakta
• Diyabetlilerin %79’u düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamakta
• Diyabetli her 3 kişiden 2’si kentsel alanda yaşamakta

IDF 2019 Diyabet Atlası raporuna göre diyabette hastalık yönetiminde başarısızlık nedeniyle gelişen, sağlık sorunları ve organ harabiyetlerine bağlı olarak 4,2 milyon yetişkinin öleceği öngörülmekte. Diyabet küresel anlamda ölümlerin %11,3’üne neden oluşturmakta ne yazık ki.

Yine IDF 2019 Diyabet Atlası’nın diyabete bağlı küresel sağlık harcamalarıyla ilgili tahmini sonuçları ise şu şekildedir:

• Bugün 760 milyar ABD doları olan maliyetin 2045 yılında 845 milyar ABD doları olması beklenmekte
• Diyabetin doğrudan sağlık maliyetlerinin yarısının, hastalığa bağlı gelişen komplikasyonların tedavisine harcandığı görülmekte
• Diyabete bağlı dolaylı maliyet kaynakları arasında işgücü kaybının tüm dolaylı maliyetlerin %49’unu oluşturmakta
• Diyabete bağlı dolaylı maliyet kaynaklarından ölüm oranları tüm dolaylı maliyetlerin %46’sını oluşturmakta

Diyabetin Görünmeyen Etkileri

Diyabetle yaşam bir ömür boyu sürer. Diyabetli bireyin hastalığına bağlı gelişen bazı sorumlulukları olur. Diyabetle yaşamda öz bakım sorumluluğunu üstlenmek, diyabetle sağlıklı bir yaşam için vazgeçilmez önemdedir. Diyabetliyle birlikte ailesi ve sosyal çevresi de hastalık sürecinden etkilenir.

Diyabetle yaşamın, diyabetlinin hayatında görünmeyen fakat hissedilen bir takım etkileri de olasıdır elbette. Bunlar başlıca:

• Hastalığa bağlı gelecekle ilgili korku ve kaygılar
• Diyabet yönetiminde başarısızlık yaşama endişeleri
• Hastalığa bağlı şikâyetlerin yaşam kalitesine etkileri
• Beden imajı kaygısı
• Diyabete bağlı gelişen depresyon, anksiyete ve yeme davranış bozuklukları gibi sorunlar
• Ölüm korkusu şeklinde olabilir.

Diyabetle yaşamda bu ve benzeri potansiyel nedenler, hastalığın maddi olmayan maliyetlerini de ayrıca etkileyen önemli faktörlerdir.

Diyabette Küresel Sağlık Harcamalarına Bakış

Diyabete yönelik sağlık harcamalarının incelendiği birçok çalışma bulunur. Bu çalışmalara baktığımızda gelişmiş ülkelerde diyabet için kişi başına düşen sağlık harcamaları, az gelişmiş ülkelere göre oldukça yüksektir. İsviçre, Amerika Birleşik Devletleri ve Norveç gibi ülkelerin diyabet için kişi başına 9000 dolardan fazla harcadığı, Afrika gibi az gelişmiş ülkelerin ise kişi başına yaklaşık 400 dolar harcadığı görülür.

Gelir düzeyi yüksek sanayi ülkelerinde diyabetlilerin kişi başına harcama miktarı ortalama 6000 dolar iken, daha az gelişmiş ülkelerde ise bu rakamın 500 dolar olduğu görülür. Bu sonuçlar şunu göstermektedir ki; bölgeler ve ülkeler arasında diyabet için ayrılan sağlık harcamalarında büyük farklılıklar bulunur. Diyabetlilerin %75,4’ü düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamakla birlikte, diyabete bağlı küresel sağlık harcamalarının sadece %19’u bu ülkelere harcanmaktadır.

IDF ve Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre Türkiye’de diyabete yönelik harcamalara baktığımızda:

• Diyabetli hastaların tedavi ve ilaç olmak üzere toplam maliyeti 2008’de 8 milyar TL iken, 2012’de 5,9 milyar TL
• Diyabetli kişi başına düşen ortalama harcama 2013 yılında 866 dolar (USD) iken, 2015’de 846 dolar (USD)
• Diyabetin toplam maliyeti 2008’de 4,5 milyar TL iken, 2012’de 10 milyar TL
• Diyabete yönelik toplam sağlık harcaması 2008’de 27,65 milyar TL ve 2012’de ise 44,15 milyar TL
• Tüm yapılan harcamalarda diyabete ayrılan pay 2008’de %16,4 iken, 2012’de %22,6 şeklindedir.

IDF 2019 Diyabet Atlası raporuna göre ise, Türkiye diyabetli her bireyin tedavisine ortalama 1404 dolar harcamaktadır.

Yaşam kalitesini etkileyen diyabetin sağlık sistemi başta olmak üzere, bireye ve topluma önemli bir mali yük getirdiği görülür. Diyabetlinin hastaneye yatış sıklığı, tedavi masrafları, ilaçlara ve diğer medikal malzemelere yönelik harcamaları en önemli maliyetler arasındadır.

Küresel nüfus artışıyla birlikte yaşlanma, sağlıksız beslenme alışkanlığı, hareketsiz yaşam tarzı ve şişmanlığa eğilim diyabet hastalığını çağımızın sağlık sorunu olarak karşımıza çıkarır. Diyabetin kronik bir hastalık olması ve gelişebilecek sağlık sorunları (komplikasyonlar) bu hastalığın maliyetini arttırır. Bu nedenle diyabetin farkında olmak ve diyabete yönelik önlemler almak bireysel, toplumsal ve küresel bir sorumluluktur.

Diyabetin önlenmesi ve kontrolü için küresel hedefler doğrultusunda eylem planları önemle dikkate alınmalı. Sağlıklı bir yaşam için diyabeti her yönüyle tanıyın. Sağlıkla ve sevgiyle kalın!

Uzm. Hem. Şenay Zuhur

ACC, ICF Bütünsel Gelişim Koçu & Kariyer Koçu

Diyabetle Yaşam ve Sağlık Koçu

Kaynaklar

1. A. Quaye, E.O. Amporful, P. Akweongo, M.K. Aikins. Analysis of the financial cost of Diabetes Mellitus in four cocoa clinics of Ghana. Value in Health Regional Issue, 7 (2015), pp. 49-53.
2. Wild, G. Roglic, A. Green, et al. Global prevalence of diabetes: estimates for the year 2000 and projections for 2030. Diabetes Care,  27 (5) (2004), pp.1047-1053.
3. Mohan, Z. Madan, R. Jha, et al. Diabetes-social and economic perspectives in the new millennium. Int J Diabetes Developing Countries, 24 (2004), pp. 29-35.

4. IDF Diabetes Atlas 7th Edition, 2015

5. IDF Diabetes Atlas 8th Edition, 2017

6. IDF Diabetes Atlas 9th Edition, 2019

7. S. Ng, J.Y. Lee, M.P. Toh, Y. Ko. Cost-of-illness studies of diabetes mellitus: a systematic review. Diabetes Res Clin Pract, 105 (2) (2014), pp. 151-163.

8. Sosyal Güvenlik Kurumu. Diyabet- Sosyal güvenlik kurumu açısından. Sosyal Güvenlik Kurumu, Kasım 2013; SGK Yayın no. 118; 2013

9. Türkiye Diyabet Programı 2015-2020, Sağlık Bakanlığı Yayınları, Ankara. 2014: 47-49.

10. Aguiree, F., et al., IDF diabetes atlas. 2013

Fotoğraf Micheile Henderson ve Unsplash